Tarih ve Kültür

Van'da insan yerleşiminin tarihi MÖ 7000 yıllarına kadar uzanır. Van Kalesinin 6 km güneyinde bulunan Tilkitepe ve Van Gölü'nün kuzeyindeki Ernis Mezarlıklarında yapılan kazılarda Kalkolitik, Tunç, Demir çağlarına ait yerleşimler bulunmuştur. Van'da 20. yüzyıla kadar Ermeni, Türk, Kürt, Arap nüfus yaşamıştır. Gelenekleri Osmanlı ve İran etkisinde gelişmiştir. Van farklı kültürlerin ve toplulukların bir arada yaşayabildiği güzide bir coğrafyadır.

Erken tarih Hurriler, MÖ 2000'lerden itibaren Van Gölü'nden başlayarak Kızılırmak ve Yeşilırmak'ın Karadeniz'e döküldüğü yerlere kadar uzanan bir bölgeye hakim olmuştur. MÖ 13. yüzyılda Hurri-Mitanni siyasi teşekkülün merkezi otoritesi zayıflamış ve beyliklere bölünmüştür. Asur Kralları bu küçük beyliklerini hakimiyetleri altına almaya çalışmış ve bu sırada Van Gölü çevresinde Batı İran'a kadar olan bölgede Urartular ile Asurlular arasında mücadeleler başlamıştır. Urartu-Asur mücadelesi MÖ.VI. yüzyılın ortalarına kadar sürmüş, Urartular bu dağlık ve zor arazi şartlarına sahip bölgeyi egemenlik altında tutmuştur

Şehri ilk kuran Asur Kraliçesi Semiramis'tir. Urartular zamanında şehir bir imparatorluk merkezi haline gelmiş ve Urartuların başkenti o zaman Van'a verdikleri isim ile Tuşpa olmuştur. Urartular'dan kalma Van Kalesi, 3000 yıldır hala ayaktadır. Van Kalesi'nde Urartular'dan kalan kaya ve oda mezarları, tapınaklar, yazıtlar ve bazı yapılar bulunur. Urartu kralı I. Sarduri'nin kurduğu ve başkent yaptığı Tuşpa, Urartu krallarının mezralarını, uzun yazıtları içinde barındırır. Horhor Yazıtı, kaledeki en uzun yazıttır ve kral Argişti'ye ait mezar odasının girişinde bulunur. Analı kız kutsal alanında büyük bloklara yazılmış yazılar vardır ve burası bir sunak alanıdır. İç Kale'de Urartulara ait bir tapınağın temelleri bulunur. Kalenin batısında Madır Burcu isimli görkemli yapının ne amaçla yapıldığı tam olarak bilinmemektedir, fakat bir liman olduğu tahmin edilmektedir.Kalenin kuzeyinde yer alan Van Kalesi Höyüğü'nde kazılar da yapılmıştır.

Van Kalesi'nden bakınca Eski Van Şehri'nin kalıntıları

Van gölü şenlikleri 2011 Van'ın medeni tarihi Urartular le başlar. Van, bugünkü Doğu Anadolu Bölgesi ve Ermenistan ile civarındaki toprakları kapsayan Urartu Devleti'nin merkeziydi. İskit istilasının ardından zayıflayan Urartular, İran'dan gelen Medler tarafından yıkıldı. Daha sonra bölgeye Ahamenişlerler, Büyük İskender, Selevkoslar, Ermeniler[2], Partlar, Romalılar, Sasaniler ve Doğu Romalılar (Rumlar) hakim olmuştur. 644 yılında Müslüman Araplar bu bölgeyi fethetmiş, daha sonra bölge yine Rumlara geçmiştir. Yöre, uzun süre Abbasilere veya Rumlara bağlı yerel Ermeni beyleriyle yönetilmiştir.

Türk Hakimiyeti 11. yüzyıldan itibaren Türkmenlerin yerleşmeye başladığı Van Gölü havzası, önce Selçuklulara, sonra da İlhanlılara, Celayirîlere, Karakoyunlulara ve Akkoyunlulara yurt olmuştur.

1500 yılından itibaren şehir büyük ölçüde Osmanlı-Safevi kapışmasına sahne olmuştur.İlk başta 1534-35 Irak Seferi ile Osmanlı boyundurluğuna girmiştir. Sonrasında Osmanlılar'ın Batıya yönelmesi sonucu tekrar Safevi hükmü yaşamıştır. 1548'de Van bir daha el değişmemek üzere Osmanlı egemenliğine girmiştir. Osmanlı egemenliğinden sonra "eyalet" haline gelmiş ve Van Gölü havzasının merkezi olmuştur.

1500'lü yıllardan itibaren Türkler ve Ermeniler'in sükûnet içinde yaşadığı bir yer olmuştur. Ancak 1850'den sonra şehir içinden tehlike çanları çalıyordu. Milliyetçilik akımına kapılan Ermeniler bir kısmı Van'ı Türklerden koparmak istiyorlardı. Bunun için bir isyan hazırlığına başladılar.Van'da barış ortamı bozulmaya başlıyordu ve şehir uzun süreli bir kabus içine giriyordu. İlk isyan 2 Haziran 1896'da başladı. Yaz boyu süren isyan yüzünden iki tarafta yüzlerce kayıp verdi. Yaz mevsiminin bitmesiyle isyan bastırıldı fakat bu kalıcı çözüm sağlayamadı. Ermeniler hâlen emellerine ulaşmak istiyorlardı fakat yolları Van'a vali olarak atanan Ali Paşa tarafından kesildi. Ali Paşa kısa sürede şehirden sükuneti sağladı ve isyana katılmayan kesimin beğenisini kazandı. Bu durum Aram Manukyan ve yandaşlarının hoşuna gitmiyordu. Daha sonrası Ali Paşa'nın görevden alınması çetenin önünü açtı ve yeni isyan hazırlıklarına başladılar.Ermeniler hazırlıklarını tamamladıktan sonra 20 Nisan 1915'te isyana başladılar.Bu ayaklanmalar sonucu Ermeniler ve Ruslar şehri ele geçirmişti. 21 Mayıs 1915'te Rus General Yudeniç Van'a girdi. Burada Ermeniler şehrin ve kalenin anahtarlarını generale sundu. 2 Nisan 1918'de Ali İhsan Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu,Rusların harabeye çevirdiği Van'ı geri alır.Bu dönemden sonra Van şehri Erek Dağının eteğinde yeniden kurulur. Eski Van ise 1-2 cami hariç kullanılamaz hale gelmiştir ve günümüze gelinceye kadar ayakta kalan yapılar dayanamayarak yıkılmıştır.

Cumhuriyet dönemi Cumhuriyet ilanı ile birlikte Van,Türkiye'nin bir ili olmuştur.Yeni şehir Toprakkale eteklerinde yeniden kurulmuştur.Bu dönemden itibaren şehir düşük bir hızda gelişmeye devam etmiştir.1943 yılında havalimanına kavuşmuştur.1976 yılında ise Muradiye-Çaldıran'da yaşanan bir depremle sarsılmıştır.1980 yılından sonra bölgede yaşanan güvenlik olaylarından dolayı bölge halkının ilk adreslerinden biri olmuştur.Bu dönemden itibaren şehir ani hızla gelişmeye başlamıştır.2008 yılında nüfusu 1 milyonu geçmiştir.Van'ın merkezinde Ekim ve Kasım 2011'de iki yıkıcı deprem meydana gelmiştir.Bu depremler Van için bir dönüm noktası olmuştur ve şehir büyük ölçüde değişime uğramıştır.Deprem öncesi 353.000 olan merkez nüfus deprem sonrası 500.000'i geçmiştir.2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Van'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kurulmuş ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başlamıştır.[3]